Türkiye’de tescilli Türk tatlılarında en yüksek orana sahip bölge Karadeniz bölgesi. Ülke genelinde tescilli tatlılar arasında 49 ürünle hamur tatlıları birinci sırada. İkinci sırada ise 28 ürünle helvalar yer alıyor.
Sedef Subölen
Türkiye’de tescilli Türk tatlıları ile ilgili yapılan bir araştırma, en yüksek orana sahip bölge Karadeniz bölgesi olduğunu ortaya koyuyor. Ülke genelinde tescilli tatlılar arasında 49 ürünle hamur tatlıları birinci sırada. Hamur tatlıları arasında fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar (103 ürün) çikolata, şekerleme ve türevi ürünler (32 ürün) dondurma ve yenilebilir buzlar (4 ürün) ve diğer ürünler (4 ürün) öne çıkıyor. İkinci sırada ise 28 ürünle helvalar yer alıyor. Bu iki kategoriyi 6 ürün ile (yüzde 4) sütlü tatlılar izliyor.
Bir ürünün özelliklerini, coğrafi bölgeyle bağlantısını gösteren ve tüketiciye garanti veren bir kalite işareti anlamına gelen Cİ, belirli bir bölge ile ilişkilendirilen ürüne ait olarak nitelendiriliyor. Özellikle gıda sektörü olmak üzere Cİ, belli bir itibar kazanmış ürünlerin korunmasını sağlarken tüketicinin ürüne güvenle ulaşmasına imkân veriyor. Kocaeli Üniversitesi’nden Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’in yaptığı “Tescilli Coğrafi İşaretli Gıda Ürünleri: Türk Tatlıları Örneği” adlı araştırma, Türkiye’deki tescilli tatlıların bölgelere ve kategorilere göre dağılımı ortaya konuyor. Çalışmada betimsel analiz yöntemi kullanılarak Türk Patent ve Marka Kurumu Coğrafi İşaretler Portalı’ndaki veriler inceleniyor. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research Dergisinde yayınlanan araştırmada, Türkiye’deki tescilli tatlılar çeşitli özelliklerine göre değerlendirilirken, sahip oldukları oranlara da dikkat çekiliyor.
Sütlü tatlıya eklenen şeker protein değerini koruyor
Çalışmada sütlaç, keşkül, tavuk göğsü, muhallebi gibi sütlü tatlıların besin değeri en yüksek tatlılar olduğu aktarılıyor. Araştırmacılar sütlü tatlılara pişirme aşamasında eklenen şekerin protein değerlerinde azalmaya neden olmadığını, aksine protein değerlerini koruduğunu aktarıyor. Araştırmacılara göre aynı zamanda sütlü tatlıları protein, kalsiyum, B2 vitamini açısından zengin olduğunu ve düşük yağ oranına sahip.
Hamur tatlıları sağlığı olumsuz etkileyebiliyor
Araştırmada, tahıllı tatlılar arasında aşure ve zerdenin en çok tüketilen tatlılar olduğuna değiniliyor. Çeşitli şekillerde hazırlanan hamurlara şeker, bal ve pekmez karıştırılarak yapılan tatlılar ise hamur tatlıları grubuna giriyor. Kadayıf, baklava, künefe, ekmek tatlısı, revani, şekerpare, lokma tatlısı, tulumba gibi tatlılar hamur tatlısı kategorisine giriyor. Hamur tatlıları, enerji ihtiyacından fazla tüketildiğinde kilo artışına ve sağlık sorunlarına neden olabildiği için fazla tüketimi önerilmiyor.
143 tane tescilli Türk tatlısı mevcut
Araştırmada Türkiye’nin farklı bölgelerine ait 143 tane tescilli Türk tatlısı bulunuyor. 141’i mahreç ve 2’si menşe olmak üzere toplam 143 adet kayıtlı tatlı olduğu aktarılıyor. Tatlıların bölgelere göre dağılımı şu şekilde:
image.png
Grafik 1: Mahreç ve Menşe İşaretli Tescilli Cİ Bölge Dağılımı
2021 yılında önemli bir artış söz konusu
Tescilli Cİ tatlı ürünlerinin tescillerinin yıllara göre dağılımı ise şöyle:
image.png
Grafik 2: Yıllara Göre Tescilli Cİ Tatlı Ürünlerinin Dağılımı
Türkiye’de 2000 yılından itibaren tatlılara coğrafi işaret tescilli verilmeye başlandığı aktarılıyor. İlk Cİ tescili alan tatlı ürünü 2000 yılında mahreç işaretli “Bozdağ Kestane Şekeri”, ikincisi ise ilk menşe işaretli olan “İzmit Pişmaniyesi”. Araştırmanın verilerine göre 2020 yılında Cİ tescilli tatlı ürünlerinin sayısında ciddi bir artış görülüyor.
Araştırmacılar, 2021 yılında bu oranın daha da yükseldiğini aktarıyor. 2022 Ekim ayında 28 adet Cİ tatlı ürününün tescillenmesinin, yıl sonuna kadar daha yüksek bir artışa işaret ettiği düşünülüyor.
İlk sırada hamur tatlıları var
Araştırmaya göre tescilli Cİ tatlı ürünlerinin grup dağılımında, fırıncılık ve pastacılık mamulleri, hamur işleri, tatlılar (103 ürün) çikolata, şekerleme ve türevi ürünler (32 ürün) dondurma ve yenilebilir buzlar (4 ürün) ve diğer ürünler (4 ürün) olduğu görülüyor. Diğer ürünler grubunda yer alan ürünlerin “Bozkır Tahini”, “Sandıklı Haşhaş Ezmesi”, “Fethiye Tahini” ve “Uşak Haşhaş Ezmesi” oluşturuyor.
image.png
Grafik 3: Tescilli Cİ Tatlı Ürün Gruplarının Dağılımı
En fazla tescilli tatlı Karadeniz Bölgesi’ne ait
image.png
Grafik 4: Karadeniz Bölgesi Tescilli Cİ Tatlıların İllere Göre Dağılımı
Araştırma sonuçlarına göre Karadeniz Bölgesi’nde tescilli Cİ tatlı ürünlerinde Bolu (6 ürün) ile ilk sırada yer alıyor. Bartın (5 ürün), Kastamonu (4 ürün), Düzce, Gümüşhane, Giresun, Ordu (2 ürün) ile Zonguldak, Tokat, Karabük, Samsun, Rize, Artvin, Trabzon (1 ürün) olmak üzere toplam 30 Cİ tatlı ürünü olduğu görülüyor.
Ülkenin tescilli tatlılarında hamur tatlısı en yüksek orana sahip
image.png
Grafik 5: Tescilli Cİ Tatlıların Ürün Sınıflandırması
Tescilli Cİ tatlıların ürün sınıflandırmasında “Hamur Tatlısı” 49 (yüzde 34) ürün ile ilk sırada yer alıyor. İkinci ürün sınıfı ise “Helva Tatlısı” 39 (yüzde 28) ürün ile öne çıkıyor. Tescillenen Cİ tatlıların ürün sınıflandırması kapsamında en az oranı ise 6 ürün ile (yüzde 4) “Sütlü Tatlılar” alıyor.
Ülkenin kültürel mirasına önemli bir katkı
Berkay Ercelep ve Dr. Nihan Akdemir’e göre Cİ kültürel mirasın sürdürülebilirliği için çok kıymetli. Gastronomi turizmi geleneksel üretimi, geleneksel yaşam kültürünü, kültürün sunduğu çeşitli tatları, tarım ürünlerini, otantik yöresel yiyecek, içecek ve tatları koruyor. Bu da turistleri ülkeye çekmek konusunda oldukça önemli. Cİ sistemi yerel ve yöresel değerleri ve geleneksel gastronomi mirası koruyan, yerel tarımsal faaliyetleri destekleyen, yerel ürünlere ekonomik değer katan ve coğrafi işaret alanını tanıtan bir sistemi temsil etmesiyle kıymetli görülüyor.(Bilimin Kamusal İletişimi (bil-ki) TÜBİTAK 1001, proje no: 123K063)
