Eğitim yapılarının tasarımı çocukların bilişsel gelişimini etkiliyor. Bu nedenle çocukların gelişimini desteklemek için kreş ve anaokulu gibi okul öncesi eğitim yapılarının tasarımında belirli ölçütlere dikkat edilmesi gerektiği kaydediliyor.
Ayşe Balcı Toplu
Eğitim kurumlarının mevcut koşulları ile çocuğun gelişimi arasında doğrudan bir ilişki olduğu açıklandı. Kocaeli Üniversitesi’nde yapılan araştırmaya göre okul öncesi eğitim yapılarının özellikleri çocukların bilişsel gelişimini etkiliyor ve bu yapıların biçimsel özelliklerine dikkat edilmesi gerekiyor.
Kocaeli Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nden yüksek lisans öğrencisi Hümeyra Bakal ve Doç. Dr. Didem Erten Bilgiç’in eğitim yapılarının iç mekân tasarımının okul öncesi çocukların bilişsel gelişimine olan etkisine dair yapılan araştırmada tasarımda tercih edilen renk, boyut, biçim, doku, malzeme ve ışık gibi ölçütlerin çocukların bilişsel gelişimini etkilediği ortaya çıktı.
Eğitim yapılarının tasarımı bilişsel gelişimi etkiliyor
Araştırmacılar, çocukların bulundukları ortamlarda edindikleri mekânsal algıyı renk, boyut, biçim, malzeme, doku ve ışık açısından inceledi. Araştırmacılara göre, bu ölçütlerin doğru kullanılmasıyla çocuklar, eğitim yapılarından istenilen faydayı sağlayabilir ve böylelikle daha sağlıklı ve özgüvenli bir şekilde yetiştirilebilirler.
Mimarlık ve Yaşam Dergisi’nde yayınlanan makalede, çocukların zamanının çoğunu geçirdikleri ve sürekli etkileşim halinde oldukları bu mekânlarda belirlenen ölçütler doğrultusunda yapılan tasarımlarla çocukların gelişimlerinin desteklenmesi gerektiği vurgulanıyor. Çocukların vücut ölçülerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanan mekânların çocukların zihinsel ve bilişsel gelişimleri açısından önemli olduğunu ortaya koymak amaçlanıyor.
Araştırmacılar, kuramsal araştırma, doküman analizi ve literatür tarama yöntemiyle hazırladıkları çalışmada, eğitim yapılarının tasarımında dikkat edilmesi gereken renk, malzeme, biçim, boyut, doku ve ışık gibi ölçütleri çeşitli çizimlerle destekleyerek bu ölçütlerin çocukların bilişsel gelişimi üzerindeki etkilerine dikkat çekiyor.
Renkler mekânın doğru algılanmasını sağlıyor
Çalışmaya göre renkler çocukların mekânı doğru algılamalarını ve benimsemelerini sağlıyor. Çocuklar, mekânları renklerle algılayarak hangi mekânda oyun oynanacağını ya da ders işleneceğini öğreniyor. Bu bakımdan renklerin yön gösterme ya da mekânı ayırma gibi işlevlerinin yanında öğretici bir işlevi de var.
Şekil 1: Renk ölçütü ile çocukların mekânı algılamaları ve yön bulmalarını kolaylaştıran derslik eskizi.
Çocukların boyuna uygun nesneler tasarlanmalı
Mimarlık ve Tasarım Fakültesi araştırmacıları, çocukların istedikleri araç ve gereçlere daha kolay ulaşabilmeleri için uygun yüksekliğe sahip eşyalar üretilmesinin önemli olduğunu belirtti. Bu şekilde tasarlanan mekânlarda çocuklar bütün materyallere kendileri ulaşabilir ve böylelikle çocukların özgüvenleri pekiştirilebilir. Yetenek ve becerilerini zamanında kazanmaları sağlanabilir.
Şekil 2: Çocukların materyallere kolay erişebilmesi için uygun boyut ve ölçülere göre tasarlanan portmanto alanı eskizi.
Kullanılan nesneler çocukların ilgisini çekmeli
Hümeyra Bakal ve Doç. Dr. Didem Erten Bilgiç, biçim ölçütünün doğru tasarlanmasıyla çocuklarda rahatlık, hareketlilik ve samimiyet gibi çeşitli etkilerin uyandırılabileceğini vurguladılar. Bu nedenle okul öncesi eğitim yapılarında çocukların ilgisini çeken ve onlara ilham veren araç ve gereçlere yer verilmeli.
Oluşabilecek kazalara karşı ise daire şeklinde nesneler tercih edilmeli ya da kare ve dikdörtgen şeklindeki nesne ya da eşyaların kenarlarındaki keskinlikler giderilmeli.
Şekil 3: Çocukların ilgisini çekebilecek farklı biçimde tasarlanan depolama alanı eskizi.
Çocuklar objelere dokunarak öğreniyor
Araştırmacılara göre okul öncesi eğitim yapılarında dikkat edilmesi gereken bir diğer ölçüt malzeme seçimi. Seçilen malzemelerin sağlıklı, temizlenebilir ve uzun ömürlü olmasına dikkat edilmesi gerekiyor. Aynı zamanda bu malzemelerin aşınma ve darbeye karşı da dayanıklı olması önemli.
Kullanılan ışık, çocuğun mekânı algılamasını ve duygu durumunu etkiliyor
Araştırmacılar Bakal ve Doç. Dr. Bilgiç, eğitim yapılarında kullanılan ışık ve havalandırmaya da dikkat çekti. Eğitim süresince, çoğunlukla iç mekânlarda bulunan çocuklarda “zaman” kavramının oluşabilmesi ve çocukların kendilerini güvende hissedebilmeleri için doğal ışığın kullanımı oldukça önemli. Okul öncesi eğitim kurumlarında binanın doğru aydınlatılması, öncelikli olarak sağlık koşullarına uygun olarak sağlanmalı. Bu yapılar, devamlı hareket halinde olan çocukların gözlerini yormayacak bir ışık kalitesine sahip olmalı. Bu nedenle doğal ışığın en iyi şekilde kullanılabileceği şekilde tasarım yapılması gerekiyor. (Bilimin Kamusal İletişimi (bil-ki) TÜBİTAK 1001, proje no: 123K063)
